Một số thuốc không được nhai, nghiền, bẻ

Thứ ba - 12/01/2021 01:54

Thuốc dùng đường uống là một dạng thuốc dễ sử dụng, người bệnh có thể tự uống thuốc mà không cần sự hỗ trợ của nhân viên y tế. Tuy nhiên, một số đối tượng gặp khó khăn khi uống các thuốc dạng rắn, như người già, trẻ nhỏ, người bệnh đặt ống sonde dạ dày, người có vấn đề về nuốt khó. Khi đó, người bệnh thường sẽ nhai, nghiền, bẻ nhỏ viên thuốc, hoặc bóc mở viên nang cho dễ nuốt. Tuy vậy, không phải thuốc nào cũng được phép nhai, nghiền hay bẻ nhỏ. Việc làm này dẫn đến một số rủi ro như:

-       Phá vỡ cấu trúc bào chế của thuốc, thay đổi dược động học của thuốc (hấp thu, phân bố, chuyển hóa, thải trừ), có thể làm giảm tác dụng của thuốc hoặc gây độc tính, tăng tác dụng không mong muốn.
-       Gây kích ứng đường tiêu hóa.
-       Bộc lộ mùi vị khó chịu của dược chất.
-       Phân tán bột thuốc vào không khí, gây kích ứng hoặc tạo nguy cơ về sức khỏe cho những người bị phơi nhiễm.
-       Giảm độ ổn định của thuốc.
-       Mất bột thuốc trong qúa trình nghiền thuốc, cung cấp liều điều trị không đủ đem lại hiệu qủa lâm sàng.
Có những dạng thuốc sau đây không được phép nhai, nghiền hay bẻ nhỏ:

1. Thuốc có dạng bào chế giải phóng dược chất kéo dài

Đây là dạng thuốc được thiết kế thành nhiều lớp để thuốc phóng thích dược chất từ từ trong suốt thời gian di chuyển trong ống tiêu hóa giúp cho tác dụng kéo dài, thuốc có thể phóng thích dược chất suốt 12 giờ, 24 giờ hoặc hơn thế. Việc bẻ hay nghiền viên dẫn đến quá liều khởi đầu, gây tác dụng phụ không mong muốn.

Dấu hiệu nhận biết: ký hiệu trên tên thuốc thường có tên kết thúc bằng các ký hiệu như bảng sau:
Kí hiệu nhận biết thuốc giải phóng kéo dài

Kí hiệu	Tên tiếng Anh	Tên tiếng Việt	Biệt dược hiện có tại BV
Kí hiệu	Tên tiếng Anh	Tên tiếng Việt	Ngoại trú	Nội trú
CR	Controlled Release	Phóng thích có kiểm soát
CD	Controlled Delivery	Phóng thích có kiểm soát
MR	Modified Release	Phóng thích có kiểm soát	Métforilex MR 500mg	Métforilex MR 500mg
SR/Dur	Sustained Release	Phóng thích kéo dài
XL/XR/ER	Extended Release	Phóng thích kéo dài	DH-Metglu XR 1000mg
LP	Libération Prolongée	Phóng thích kéo dài	Theostat L.P 100mg	Theostat L.P 100mg
PA	Prolonged Action	Tác dụng kéo dài
SA	Sustained Action	Tác dụng kéo dài
LA	Long Acting	Tác dụng kéo dài
DA	Delayed Action	Tác dụng chậm
Retard	Retard	Chậm	Nifedipin Hasan 20 Retard	Nifedipin T20 Stada retard
ZOK	Zero order kinetic	Dạng thuốc phóng thích theo động học bậc 0 (Nồng độ thuốc hằng định theo thời gian)

Ngoài ra có một số thuốc thuộc nhóm trên nhưng không có ký hiệu như: Lypanthyl Supra 160mg dạng viên bao phim chứa các vi hạt giải phóng có kiểm soát, Cordaflex (Nifedipin 20mg) dạng viên nén bao phim giải phóng chậm.

2. Thuốc bao tan trong ruột

Là dạng bào chế để thuốc đi qua dạ dày còn nguyên vẹn và chỉ tan ở phần đầu ruột non (tá tràng) và phóng thích dược chất ở ruột.
Mục đích của dạng thuốc này là:

Ngăn ngừa dược chất bị phân hủy trong môi trường acid của dạ dày (các thuốc ức chế bơm proton)
Tránh kích ứng đường tiêu hóa, tránh tổn thương răng và niêm mạc miệng, ngăn ngừa dược chất phóng thích ở dạ dày, gây hại cho niêm mạc dạ dày (như viên nén bao tan ở ruột aspirin pH=8).
Duy trì dạng thuốc đến vị trí đích ở đường tiêu hóa

Bảng 3: Một số thuốc bao tan trong ruột

Hoạt chất	Biệt dược hiện có tại BV	Mục đích của dạng bào chế
Acetylsalicylic Acid	Aspirin 81mg	Ngăn ngừa dược chất phóng thích ở dạ dày, gây hại cho niêm mạc dạ dày
Natri Valproat	Dalekine 200mg	Ngăn ngừa dược chất phóng thích ở dạ dày, gây hại cho niêm mạc dạ dày
Pantoprazol	Pantocid 20mg	Ngăn ngừa dược chất bị phân hủy trong môi trường acid của dạ dày, giảm tác dụng
Esomeprazol	Prazopro 20 mg
Omeprazol	Alzole 40 mg
Lansoprazol	Lansoprazol 30 mg

3. Thuốc ngậm dưới lưỡi
Thuốc được bào chế nhằm mục đích giải phóng dược chất ở khoang miệng và được hấp thu trực tiếp vào máu thông qua hệ thống mao mạch phong phú dưới lưỡi. Thuốc đi thẳng vào hệ tuần hoàn chung và không bị chuyển hóa bước một qua gan.
Với những viên thuốc đặt dưới lưỡi và ngậm cho tan cần đặc biệt lưu ý tuyệt đối không được bẻ đôi, bẻ nhỏ viên thuốc, nếu làm như vậy thì sẽ phá vỡ cấu trúc nguyên vẹn của thuốc, làm hỏng dạng thuốc.
Trong thực tế lâm sàng người ta đặt dưới lưỡi như thuốc chống cơn đau thắt ngực Isosorbid dinitrat, thuốc chống co thắt phế quản Isoprenalin, một số hormon.
4. Thuốc chứa dược chất có nguy cơ gây hại cho người tiếp xúc
Là thuốc điều trị ung thư, thuốc gây độc tế bào, thuốc ức chế miễn dịch. Việc nhai hoặc nghiền các thuốc này có thể không ảnh hưởng đến dược động học của thuốc nhưng sẽ tạo ra các hạt phân tử có khả năng gây hại cho người thao tác do hít phải các phân tử này.
Ví dụ: Vinorelbine (Navebine 20mg): Thuốc có tính chất kích ứng mạnh, phải uống nguyên viên; không được nhai, bẻ, nghiền; không được để chất này tiếp xúc với da, niêm mạc miệng hoặc mắt.
5. Thuốc rất đắng, có mùi khó chịu
Thường nhà sản xuất hay bao những viên thuốc này với đường để che lấp mùi vị, giúp người bệnh dễ uống hơn. Nếu bẻ nhỏ, nghiền nát, lớp đường bao ngoài sẽ mất đi, người bệnh sẽ không chịu được vị đắng khó chịu của dược chất
Ví dụ:Mirzaten (Mirtazapin 30 mg): Uống nguyên viên, không nhai với nước hoặc nước hoa quả.
6. Thuốc viên sủi
Đây là loại thuốc cần được làm tan hoàn toàn trong nước trước khi đưa vào cơ thể. Thuốc dạng sủi là dạng phải giữ nguyên viên, tránh ẩm tốt để giữ nguyên hoạt chất và chỉ uống sau khi hòa tan. Không được bỏ trực tiếp vào miệng, sẽ rất hại cho đường tiêu hóa và khi không đủ nước để tan, thuốc không thể phát huy hết tác dụng.

DANH SÁCH MỘT SỐ THUỐC KHÔNG ĐƯỢC NHAI, NGHIỀN, BẺ TẠI BV

STT	TÊN BIỆT DƯỢC	HOẠT CHẤT HÀM LƯỢNG	LÝ DO
1	Métforilex MR	Metformin 500mg	Viên giải phóng kéo dài
2	DH-Metglu XR	Metformin 1000mg	Viên giải phóng kéo dài
3	Theostat L.P	Theophyllin 100mg	Viên giải phóng kéo dài
4	Nifedipin Hasan 20 Retard	Nifedipin 20mg	Viên giải phóng kéo dài
5	Nifedipin T20 Stada retard	Nifedipin 20mg	Viên giải phóng kéo dài
6	Lypanthyl Supra	Fenofibrate 160mg	Viên bao tan giải phóng có kiểm soát
7	Cordaflex	Nifedipin 20mg	Viên nén bao phim giải phóng chậm
8	Aspirin	Aspirin 81mg	Viên bao tan trong ruột
9	Dalekine	Natri valproat 200mg	Viên bao tan trong ruột
10	Pantocid	Pantoprazol 20mg	Viên bao tan trong ruột
11	Prazopro	Esomeprazol 20mg	Viên bao tan trong ruột
12	Alzole	Omeprazol 40mg	Viên bao tan trong ruột
13	Lansoprazol	Lansoprazol 30mg	Viên bao tan trong ruột
14	Navebine	Vinorelbine 20mg	Thuốc có tính chất kích ứng mạnh, gây hại khi tiếp xúc với da, niêm mạc miệng hoặc mắt
15	Mirzaten	Mirtazapin 30 mg	Thuốc rất đắng, có mùi khó chịu
16	Calcium Hasan 250mg	Calci lactat gluconat 1470mg+ Calci carbonat 150mg (Tương đương 250mg Calci)	Viên sủi Không được bẻ nhỏ hoặc bỏ nguyên viên vào miệng uống, sẽ rất hại cho đường tiêu hóa và khi không đủ nước để tan, thuốc không thể phát huy hết tác dụng